Illustratie kunst
Illustreren is een kunst. Het is niet gewoon wat op papier zetten, wat knoeien met kleurpotloden, gouache of stift bij wijze van ‘decoratie’. Het is ook niet het zo waarheidsgetrouw mogelijk tekenen van wat er in de tekst wordt verteld, als was de illustratie een foto. Het is manier van uitdrukken. Een heel eigen taal. Eentje die andere dingen kan vertellen dan woorden. Eentje die andere beelden kan tonen of andere emoties kan oproepen dan nette volzinnen. Eentje waar de mogelijkheden eindeloos van zijn, als de illustrator durft te springen… op zoek naar zijn of haar eigen beeldtaal, eigen manier van met materiaal omgaan, eigen interpretatie van een verhaal. Illustraties zijn zoveel meer dan mooie plaatjes. Ze kunnen kunst zijn… Kunnen we er ook zo naar kijken? Ik deel met jullie enkele illustratoren die naar mijn gevoel de kunst van de illustratie beoefenen.
Adolfo Serra, hier te volgen op instagram, is een Spaanse illustrator. In het filmpje hiernaast toont en vertelt hij uit zijn boek Roodkapje. Een woordeloos boek. Dus wie net als mij geen Spaans verstaat, kan toch ontdekken hoe de beelden spreken. Je merkt hier hoe Adoo de kunst verstaat om een klassiek verhaal, dat al wel duizenden keren geïllustreerd is, op een nieuwe manier te bekijken. Typisch voor zijn stijl, vind ik, is het unieke perspectief dat hij kiest. Waardoor het verhaal anders wordt verteld. De haren van roodkapje worden de wolf. De witruimte in het bos, drukt minstens evenveel uit als de compositie van bomen en het kleine Roodkapje. De weerspiegeling van Roodkapje in de ogen van de wolf vertellen zonder woorden over de confrontatie… op een frisse, unieke manier. Een boeiende illustrator dus, die bovendien knap experimenteert met materialen, met zwart -wit en kleur, met licht en donker, met groot en klein.
Deze muurschildering “Viswijven” is van de hand van Rita Jeltsch. De Mechelse illustratrice met Zwitserse roots, inspireert jongeren als docente plastische opvoeding. Maar ze ontwikkelt ook haar eigen kunst, zoals je op haar website hier kan ontdekken. Dat ze illustratie tot een kunst heeft verheven, getuigde de tentoonstelling rond haar graphic novel “Manawee”. Het is wonderlijk om als bezoeker te mogen binnentreden in de wereld die ze creëert. Een wereld met collage, met sterke lijnen, met drie-dimensionele installaties, met een spel van licht en donker en met welgekozen kleur. Wat me opvalt bij Rita is dat haar werk heel grafisch is met sterke lijnen, sterke vormen. Ze speelt, niet alleen door het experimenteren met materiaal, maar ook met proporties, met kleur, met humor. Spot ik daar een ‘mannelijk’ viswijf op de muurschildering? Is het zeepaardje een stoere tattoo of een voorbijganger? Wie is hier nu eigenlijk de voorbijganger? En zie ik daar een octopus die zich in de spreekwoordelijke haren krabt?
De kunst van illustratie kan ook een boodschap meegeven en sociaal een statement willen maken in een beeld. Door aandacht voor inclusie bijvoorbeeld, door het tekenen van allerlei soorten lijven. Twee inspirerende illustratoren in dat opzicht zijn Chiara Celini en Elise Gravel. Chiara Celini geeft aan dat ze als visual storyteller niet alleen de boodschap van de opdrachtgever in beeld wil brengen, maar bijzonder ook oog heeft voor het publiek dat de illustratie bekijkt, zodat het publiek niet alleen toeschouwer is, maar tegelijk een stukje mee in het beeld vervat zit. Achter haar vrolijke lichte beelden in heldere kleuren (die me een instant vreugdegevoel geven), schuilt er dus meer. In dit interview kan je meer lezen over haar visie. En misschien wordt je net als ik al vrolijk van de kleurtjes van haar website waarop je haar werk kan bekijken.
Elise Gravel is een Canadese illustratrice, die boeken in het Frans en Engels uitgeeft. Haar tekenstijl is eenvoudig en grappig, maar wat me vooral inspireert bij haar is de manier waarop ze wat moeilijkere onderwerpen als het ware ‘ontwapent’ door heel eenvoudige posters te creëren. Posters die kunnen gebruikt worden vb in een klaslokaal, ziekenhuis, in welke context ook. Het is grappig en eenvoudig, zodat het niet overkomt alsof het prekerige boodschappen zijn. Maar ondertussen kunnen kinderen lezen dat het jongens en meisjes veel meer kunnen zijn dan de stereotypen, dat angst zich op verschillende manieren kan vermommen, dat er een diversiteit aan gezinsvormen bestaat, hoe je vriendelijkheid kan uitdrukken, enz. Op haar website kan je haar werk bewonderen én de posters downloaden.
Een meesterlijke illustratiekunstenares, is voor mij de Portugese illustratrice Fatinha Ramos, die ondertussen al een hele tijd in Antwerpen woont. Ik had het plezier eens een workshop bij haar te volgen, en ze is bijzonder inspirerend. Haar levensverhaal raakt me, en vertelt ondanks en doorheen de kwetsbaarheid en “gebrokenheid” ook een verhaal van veerkracht en van de oneindige kracht van creativiteit en verbeelding. Ze vertelt erover in het videofragment uit Van Gils en Gasten. Haar werk is qua technieken ook heel erg mooi. Het heeft een unieke look, een knap spelen met vormen en een enorme kleurenrijkdom. De manier waarop ze kleuren diepte geeft is uniek, net als haar heel eigen manier van illustreren en de heel eigen beeldtaal die ze ontwikkeld heeft. Want dat laatste is misschien wel de meest bijzondere kracht van Fatinha: Ze verstaat als geen ander de kunst om een gevoel, een boodschap, een complexe issue, een concept, een verhaal, om wat dan ook uitdrukking te geven in een gelaagd beeld, dat tegelijk eenvoudig en diepgaand is. Een beeld dat weloverwogen is en waarin je steeds meer ontdekt, en tegelijk krachtig in z’n eenvoud. Ze schept een beeldtaal die universeel is, en die mensen wereldwijd kunnen begrijpen. De manier waarop ze dat beeld dan gestalte geeft, door haar technieken, kleurgebruik, vormen, symbolen, spreekt de toeschouwer aan. Niet verwonderlijk dat veel van haar werk prijzen heeft ontvangen (waaronder de World Illustration Awards), en dat ze ook door grote spelers als de New York Times, the Washington Post, wordt gevraagd om illustraties bij artikels te maken. Grote thema’s als ongelijkheid, zelfdoding, de vluchtelingenproblematiek, hoop… ze kan het allemaal in beelden uitdrukken die beklijven. Fatinha illustreerde ook een heel aantal kinderboeken, waaronder “Ik ben heel veel liefde” (geschreven door Wally De Doncker), uitgegeven bij Davidsfonds. Op de cover staat een meisje die op de stam staat van een boom… niet alleen een prachtig beeld, maar ook een sterk symbool voor de stamboom van “heel veel liefde” waaruit ze geboren is. Op één van de pagina’s hiernaast voel je haast de verbondenheid als gezin de verwevenheid met elkaar en met de geschiedenis. Haar intrigerend, inspirerend en beklijvend werk kan je hier verder ontdekken.
LangZullenWeLezen. Fatinha Ramos bij Van Gils & Gasten 06 03 2019
Oliver Jeffers is een Ierse illustrator en verhalenverteller die eigenlijk begon vanuit de schilderkunst. Op een bepaald moment merkte hij dat een serie canvassen wat hij wilde vertellen moeilijker kon overbrengen dan een boek. Op die manier is hij in het illustreren gerold. En dat merk je aan zijn werk. Het zijn geen simpele kinderverhaaltjes waar dan een leuk tekeningetje bij staat. Hij spreekt zelf ook niet over “kinderboeken” maar over “prentenboeken”, net omdat hij ook volwassenen tot zijn publiek rekent.
Deze pagina uit één van z’n prentenboeken “Lost and Found”, geeft een beetje de stijl van Oliver Jeffers weer. Al is Oliver iemand die experimenteert. Hij probeert steeds weer nieuwe technieken en verhalen te vertellen. Wat mij opvalt is de eenvoud in zijn illustratie, en het gebruik van witruimte waardoor z’n werk sterker wordt. Met enkele trekken staat “the boy” er. Komt de relatie tussen de pinguin en de jongen nog sterker naar voren door het gebrek aan achtergrond. En soms zijn de landschappen zo vol kleur (in ecoline, één van m’n lievelingsmaterialen) zo wonderlijk meeslepend en tegelijk eenvoudig. De ecoline speelt het spel van kleur en Oliver Jeffers laat het zijn.
Here we are, Oliver Jeffers, HarperCollins, 2017.
Fascinerend en inspirerend aan Oliver Jeffers vind ik dat hij werkelijk een heel eigen wereld kan creëren. Gewoon al een kijkje nemen in zijn atelier is een wereld op zich, of op z’n website. Of is zijn vele boeken of kunstwerken. Met “Here we are” een boek dat hij schreef om de wereld aan z’n zoontje voor te stellen, gaat hij nog een stapje verder. Deze illustraties zijn heel gedetailleerd. Het zijn haast magische taferelen. En tegelijk geeft hij er ook een boodschap aan, voorbij het mooie plaatje, eenvoudig, zinvol en zonder prekerig te zijn. Maar hij maakte ook installaties van planeten en de aarde, tentoonstellingen rond de wereld en zijn interpretatie ervan, zet zich ook in om met zijn kunst de boodschap mee te geven dat we voor elkaar en de wereld zorg moeten dragen… De pagina uit “Here we are” die je hier kan zien, toont een beeld van de diversiteit van mensen… Heerlijk vind ik het, om er steeds weer nieuwe personages in te ontdekken, en om te zien hoe hij met humor, nieuwsgierigheid, speelsheid en kleurrijke kunde diversiteit zo aantrekkelijk in beeld brengt.
Kunstenaars kunnen met muziek, woorden, beelden, schilderijen, illustraties, hoe ook een nieuwe wereld evoceren… Je kan de wereld van Oliver Jeffers hier ontdekken.
De eerste illustrator van wiens werk ik smulde, was zonder twijfel Quentin Blake. Hij is vooral bekend geworden door de samenwerking met Roald Dahl. De manier waarop hij de personages tot leven brengt, met enkele trekken, is intussen episch geworden. Mathilda, de Grote Vriendelijke Reus, de fantastische meneer vos… Zelfs al zijn er nu allerlei verfilmingen van de boeken van Roald Dahl, het beeld in de films klopt niet met de verbeelding die door de werken van Quentin Blake wordt gestimuleerd. Het is te af. Te klaar. En het krachtige van het werk van Quentin Blake is net het soort van “suggereren”, het letterlijk bijna oproepen van het personage door enkele vloeiende, sprekende lijnen! Ik schreef hier al eens wat meer over een uitdrukking van hem die me altijd bijblijft. Het gaat niet zozeer om het realistisch natekenen van iets, maar om de het wezen ervan te vatten. Zoals de “konijnigheid” van een konijn. Quentin Blake verstaat als geen ander de kunst om de essentie van een personage te vatten en met enkele lijnen tot leven te brengen. Hij heeft daarbij amper iets nodig. Vaak zelfs geen kleur.
“Sir” Quentin Blake is intussen al 90. Je kan meer van hem ontdekken op zijn website. Hij heeft een stempel gedrukt op de wereld van illustratie en sterk geijverd voor de waardering en erkenning van illustratie als een kunstvorm, oa door de oprichting van het Quentin Blake Centre for Illustration. Wanneer je je wat in zijn werk verdiept, zal opvallen dat hij naast het illustreren van boeken en ook zelf schrijven van boeken, ook heel veel andere illustratiekunst heeft gedaan. Zoals muurtaferelen… Hiernaast zie je een “wallhanging” voor een kinder- en jongerenbibliotheek in Frankrijk. Helemaal in de typische Quentin Blake stijl: fris, vloeiend, met humor, vrolijkheid en een portie “zottigheid”. Hij maakte ook prachtige magische wandillustraties voor een materniteit, of geweldige grappige illustraties voor de muren van een woonzorgcentrum waarin “oudere mensen” heel vitaal worden afgebeeld, en ze dingen doen die ze graag doen, van muziek spelen tot in een boom klimmen. Geen zittende, lotto spelende oudjes voor de ondertussen krasse 90 jarige Quentin!
Quentin Blake heeft ook werk gemaakt dat we misschien minder met hem associëren. Zo maakte hij illustraties bij het “Sad Book” van Michael Rosen, een heel persoonlijk boek over verdriet en rouw, waar de sprekende beelden van Quentin Blake erg goed bij passen. o.a. een glimlachende man bij wie achter de glimlach verdriet verborgen zit. Teken het maar… dat erachter kunnen oproepen.
Quentin maakt ook prachtig werk met inkt. Deze “Moonlight Travellers” vind ik zelf erg mooi. Ze doen wat denken aan Japanse beelden. Er zit een sereniteit in, iets “minder zot” dan we van hem gewoon zijn, een soort stilte bijna, en dan dat klein beetje kleur. En tegelijk, als je dichter kijkt, zijn het hele gekke vervoersmiddelen die hij fantaseert en waarmee de personages door de haast verstilde landschappen suizen. Wonderlijk, die combinatie!
Spontaniteit en beweging. Dat zijn de woorden die Quentin zelf gebruikt om wat uit te leggen over zijn werk, en ze resoneren. Dat is wellicht waarom zijn werk zo licht voelt, zo levendig… en waarom het al zoveel generaties lang blijft aanspreken. In het videofragment van Tate Publishers (zij gaven al “Words and Pictures” en “Beyond the Page” uit van Quentin Blake, naast “Pens Ink & Places”), kan je Quentin in z’n eigen woorden horen vertellen over zijn werk en de manier waarop hij tewerk gaat.